Brieven uit Kaliningrad (2)

What's in a name? De secretaresse schrijft vanuit Leuven in een mailtje dat ze de naam Kaliningrad een mooie naam voor een stad vindt. En ze vraagt of de stad ook zo mooi is als de naam klinkt? Kaliningrad op zich is een weinig originele naam. Een overblijfsel van uit de Sovjettijd waarin steden naar communistische helden werden genoemd. Ze werd genoemd naar mijnheer of beter "kameraad" Michail Kalinin die in 1946 overleed en een goede kameraad was van Lenin en Stalin. Hij bracht het zelfs tot president van de Sovjet-Unie (wat in die periode niet veel betekende). De man had niks te maken met deze stad en er waren nog 2 andere steden in de Sovjet-Unie die naar hem werden genoemd, maar die hebben hun oude naam ondertussen teruggekregen (zoals zijn geboortestad die nu Tver heet). De oude naam van deze stad spreekt veel meer tot de verbeelding. Königsberg!
Tot 1945 was dit een Duitse stad. In tegenstelling tot andere plaatsen in de ex-Sovjet-Unie waar er werd teruggekeerd naar de oude benaming of een nieuwe naam werd gegeven (zoals Leningrad dat opnieuw Sint Petersburg werd en Stalingrad dat nu Volgograd heet) is hier (nog) geen naamsverandering gebeurd. Alhoewel, Königsberg lijkt hier goed ingeburgerd en aanvaardbaar voor de bevolking. Het Pruisische/Duitse verleden wordt in een heel klein gedeelte van de stad, dat volledig in oud-Pruisische stijl werd gerenoveerd met Duits geld, weer tot leven gebracht. Königsberg lijkt een "brand", een "merk" te zijn dat hier goed verkoopt. Het brengt geld in het laatje dankzij de Duitse toeristen die er naartoe komen in de hoop een glimps van de vergane glorie van het ooit zo machtige Königsbergen op te vangen. Dit was in de middeleeuwen een welvarende Hanzestad, de hoofdstad van Oost-Pruisen en ook de stad waar Immanuel Kant himself dagelijks door de straten wandelde. De filosoof keert zich waarschijnlijk in zijn graf als hij ziet hoe zijn naam hier gebruikt en misbruikt wordt. De universiteit waar ik hier gastdocent ben, werd enkele jaren geleden onder het goedkeurend oog van Poetin omgedoopt tot Immanuel Kant State University of Russia (kortweg IKSUR) maar wordt ook wel Albertina genoemd naar de laatste 'Hoogmeester' van de Duitse Orde, hertog Albrecht die hier destijds een universiteit oprichtte.
Maar eens buiten het 'Fischerdorf' en het eilandje met de kathedraal met de graftombe van Kant, is er weinig van het roemrijke Pruisische verleden te merken en ontsieren spuuglelijke Sovjetgebouwen het zicht. Zo staat er op de plaats waar de burcht van de Duitse orde stond het "Huis der Sovjets", een gedrocht van een gebouw dat nooit werd gebruikt wegens onstabiele ondergrond en de bijnaam "Monster" kreeg! Hier en daar zijn er gelukkig enkele historische gebouwen die dateren uit de Duitse tijd die Sovjetaanpak hebben overleefd. Zoals ook het gebouw waarin ik hier verblijf met een prachtige ouderwetse trappenhal aan de inkom (die je de geur van de kattenpis die er hangt doet vergeten ;-) Er zijn ook enkele oude stadsversterkingen die werden gerenoveerd. Maar toch overheerst de aanblik van troosteloze grauwe Sovjetblokken en in het nieuwe centrum een mix van praalzuchtige smaakloze bouwwoede. Met onder andere een gigantische splinternieuwe Russisch-Orthodoxe kathedraal, een "business center" en grootse fonteinen.
Dus de vraag is Kaliningrad mooi? valt niet zomaar in 1-2-3 te beantwoorden. Het hangt in grote mate af van met welke verwachtigen je hier toe komt. Voor Duitse toeristen zal het volgens mij hard tegenvallen. Voor wie niet veel had verwacht (zoals ik) viel een eerste bezoek (met toen in september uitbundige zonneschijn) wel mee. Nu met overal een vieze brij van smeltende sneeuw valt de lelijkheid van de stad mij meer op. De faculteit waar ik lesgeef bijvoorbeeld bevindt zich in 1 van de allerlelijkste Sovjetgebouwen die ik al heb aangeschouwd! Dus nu begrijp ik waarom we tijdens de conferentie in september daar niet kwamen, maar werden ontvangen in het hoofdgebouw van de unief (dat ook een lelijk Sovjetgebouw is maar toch net iets beter de tand des tijds heeft doorstaan).
Maar de Baltische kust, ofte Oostzee, die is gewoonweg schitterend en de Curonische landengte (is het zeeëngte?) is puur natuurlijke schoonheid. Dat heb ik nu weer vanuit het vliegtuig mogen zien.
In mijn volgende brieven neem ik u mee op een stadswandeling door Kaliningrad of Königsberg(en), kies zelf maar welke naam u het mooist vindt.

ps. Op de foto ziet u van links naar rechts Stalin, Lenin en jawel, Kalinin, op het communistisch congres in 1919